KÖPEK

KÖPEK SOYLARININ GELİŞMESİ

SPANYEL, TAZI VE TERİYE gibi köpek soylarının çoğu, yüzlerce yıllık bir geçmişe dayanmaktadır; ama istendiğinde, iki ya da daha çok sayıda farklı soyu çifleştirme yoluyla her zaman yeni bir soyu geliştirilebilir. Sözgelimi Sealyham teriyesi, 19. yüzyılda Wales bölgesinin (İngiltere) Sealyham yöresinde yaşamış Kaptan Edwards'ın geliştirdiği bir yeni soydur. Ortadan kalkmış bir soyu geri getirmek, yani "yeniden yaratmak" olanağı da vardır. Günümüzden yaklaşık yüz yıl önce soyu tükenmiş İrlanda kurt köpeğinin yeniden elde edilmiş olması, buna örnek gösterilebilir. Bu sonuca Danua köpeği, İskoç geyik tazısı ve mastı arasındaki çiftleşmelerden yeni bir soyun ortaya çıkmasıyla varılmıştır. İngiltere'de 1859'da yapılan ilk köpek yarışmasından önce, aynı soy içindeki köpekler arasında büyüklük, biçim ve renk bakımından önemli değişkenlikler varken, yarışmalara katılmak için aranan standartların bir sonucu olarak, günümüzde aynı soydan gelen köpekler artık birbirlerine çok benzemektedir. Köpeklerin bireysel özelliklerini yitirmelerine yol açabildiğinden, bu köpek soyları için zararlı olabilir ve soydan geçme hastalıklara yol açabilir. Alman çoban köpeklerinde sık sık kalça çıkıklığı görülmesinin nedeni budur.

AVCI KÖPEKLERİ
YABAN HAYVANLARINI AVLAMADA köpeklerin kullanılması dünyanın her yanında yüzyıllarca eskiye dayanır. Ortaçağ'da yanında köpeklerle at sırtında avlanmanın, Avrupa'da kralların ve feodal soyluların yaşamında önemli bir yeri vardı. Avcılık, şövalye turnuvaları ve savaşlar için gerekli bir idman sayılmaktaydı.Avcılığa ilişkin yasalar son derece karmaşıktı; belirli hayvan türleri yalnızca soylular tarafından avlanabilecek bir sınıflandırmaya alınmıştı.Önemli "av hayvanları" erkek ve dişi kızıl geyik, yaban tavşanı, yaban domuzu ve kurttu.Alageyik, karaca, tilki ve yaban kedisiyse ikinci sırada kabul edilmekte ve "kovalanan hayvanlar" diye adlandırılmaktaydı.Koklayarak ve görerek iz sürmek için özel olarak yetiştirilmiş tazı ve zağarlar av sırasında farklı zamanlarda kullanılır, kral saraylarında ve soyluların malikanelerinde bunlar için özel kulübeler bulunurdu. En değerli avcı köpekleri, erkek tazılardı.

ÇOBAN KÖPEKLERİ
HAYVAN SÜRÜLERİNİ korumak ve gütmek amacıyla köpeklerden yararlanmanın başlangıcı, çiftçilerin büyük miktarda koyun, keçi ve sığır yetiştirmeye başladığı İ.Ö 1000'lere kadar uzanır.Romalı yazar Columella, İ.S I. yüzyılda çiftlik hayvanlarının bakımı konusunda yazdığı kitapta, çobanların kurttan kolayca ayırt edilmesi için beyaz çoban köpeklerini yeğlediklerini (çünkü çobanın, hayvanlarına dadanan bir kurt olduğunu sanarak kendi köpeğini öldürme tehlikesi her zaman vardı) belirtmiştir.Kurtların artık büyük ölçüde ortadan kalkmış olduğu günümüzde bile, dünyanın hemen her ülkesinde önemli çoban köpeği soylarının çoğu hala yetiştirilmektedir.Bunların postları yine, birsürü beyaz lekeyle kaplı sarımsı kahverengi ya da açık renklidir.

YARDIMCI KÖPEKLER
KÖPEKLER TARİH BOYUNCA insan topluluklarına yardımcı olma açısından vazgeçilmez bir önem taşımışlardır. Başka hayvan sürülerini gütmenin ve insanlara arkadaşlık etmenin yanısıra, köpeklerin yerine getirdikleri başlıca görev, evlere ve çiftliklere bekçilik etmektir. Gününmüzde bekçi köpeklerinin gördüğü işler içine fabrikaların ve sanayi tesislerinin korunması da girmektedir .Ama bir köpeği tek başına boş bir bina ya da başka kapalı bir alana kapatmak ve kendi başına yaşayıp davetsiz konukları uzak tutmasını beklemek, köpeğin bütün toplumsal davranış kalıplarına aykırı düşen acımasız bir uygulamadır. Polisin koruma ve uyuşturucu maddeler ile patlayıcıları arayıp bulma konusunda eğittiği köpeklerse, ender olarak yalnız kalırlar ve normalde dengeli bir yaşam sürdürürler.
Belirli köpek soyları, öbürlerine oranla doğuştan daha saldırgandır; bununla birlikte, aşağı yukarı bütün köpeklerin, yabancılara karşı saldırgan olma ve bakıcılarına zarar vermeme konusunda eğitilmeleri gerekir. Günümüzde köpekler hasta, sakat ve yalnız insanlara yardımcı olmak gibi birçok yararlı iş görürler; üstelik günlük yürüyüş konusunda gösterdikleri ısrarla, sahiplerinin sağlıklı kalmasına yardımcı olurlar.

SPOR KÖPEKLERİ
KÖPKLERİN BÜYÜK BİR BÖLÜMÜ çağlar boyunca yazık ki oldukça acımasız sayılabilecek birçok spor dalında kullanılmıştır.Romalılar döneminde moda haline gelen köpekleri ayı ve boğa gibi hayvanlarla dövüştürmek, Batı'da 14. yüzyıl sonlarına kadar sürmüştür.Günümüzdeyse, insanların çok büyük bölümü bir köpek dövüşünü ya da bir köpek topluluğunun bir porsuğa saldırıp onu parça parça edişini izlemekten zevk duymayı anlaşılmaz bulmaktadır.Ama bazı ülkelerde yasaklanmış olsa da, dünyanın birçok yerinde bu tür gösteriler hala düzenlenmektedir.
Öte yandan köpekler birbirleriyle yarışmaktan hoşlanırlar ve aynı ölçüde zalimce olmayan birçok spor dalı vardır.Çok sayıda farklı tazı soylarının tümü, tavşan,vb. hızlı koşan avları izlemek ya da kovalamak için geliştirilmişlerdir.Geçmişte "doğancılık" diye adlandırılan kuş avında, tazıların yırtıcı av kuşlarıyla birlikte kullanılması yaygındı.Kuzey Afrika'da ve Asya'da, Saluki ve Afgan tazısı, ceylan kovalamaya yarayan soylardı.Günümüzde yapılan köpek yarışlarında, hızlı koşmak için özel olarak geliştirilmiş tazılar, mekanik bir "tavşan"ın peşinde koşarlar.

TAZILAR VE ZAĞARLAR
ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLER TAŞIYAN köpekler, evcilleştirmenin başlamasından kısa bir süre sonra (günümüzden yaklaşık 6,000 yıl önce),farklı öbeklere ayrıldılar.En özgün öbeklerden biri olan av izleme köpekleri de, zamanla iki ayrı öbek altında toplandılar:
İngiliz tazısı ve Afgan tazısı gibi görerek iz süren tazılar;
bloodhoud gibi koku alarak iz süren zağarlar.Av sırasında, ince yapılı olan ve çok hızlı koşan tazılar avı kovalamada, daha ağır yapılı olan ve daha yavaş hareket eden zağarlarsa avın yerini belirleyip ortaya çıkmaını sağlamada kullanılıyordu.Tazılar ve zağarlar, büyüklük bakımında öbür köpek öbeklerine göre daha büyük çeşitlilik gösterir.Eskiden tazı olarak kullanılan ve şimdi zağar öbeğinde sayılan İrlanda kurt köpeği en ağır köpeklerden biridir; minik porsuk zağarıysa, en küçük soylar arasında yer almaktadır.Birçok tazı ve zağar soyu hala avlanmada kullanılmaktaysa da, bazıları ev köpeklerine dönüşmüş durumdadır.Küçük yapılı çeşitlerin ömrü 15 yıl dolayındayken, çok iri olanlarda ortalama süre bunun ancak yarısı kadardır.

KUŞ AVI KÖPEKLERİ
SPANYELLER, SETERLER, puanterler (pointer'lar) ve avları bulup getiren köpeklerin tümü, "kuş avı köpeği" diye adlandırılan öbekte yer alır.Kulübede yaşamak için geliştirilmiş bu soylar genellikle saldırgan değillerdir. Günümüzde en çok kullanıldıkları alan, tüfekle kuş avcılığıdır. Yalnızca "işaret etme" ve "yer belirleme" konusunda eğitilirler. Kuşları bulmak için havayı koklar, sonra çömelmiş durumda sessizce durarak, avcıların peşinde olduğu kuşların varlığını belli ederler; avı kovalama gibi bir huyları yoktur. Ölü ya da yaralı avı dişleriyle hırpalamadan getirebilmeleri için, ağızlarının yumuşak olması gerekir. Kuş avı köpekleri eğitime çok olumlu tepki verirler; bu nedenle yalnız spor için değil, ev köpeği ve refakat köpeği olarak da yetiştirilirler.Labrador köpeği belki de, dünyanın en gözde refakat hayvanı ve yardımcı köpeğidir.

TERİYELER
ADLARI "TOPRAK" ANLAMINDAKİ Latince terra sözcüğünden gelen teriyeler, toprak kazmadaki ustalıklarıyla tanınırlar.Porsuk, tilki, tavşan ya da fare yakalamak amacıyla yerde delikler açıp ilerlemeleri için özel bir çaba göstermelerine gerek yoktur.İngiltere'de çok eski bir geçmişleri olan ufak tefek teriyeler, her zaman spor ve avcılık amacıyla kullanılmışlardır.
Çiftliklerdeki ve maden ocaklarındaki fareleri öldürmek için en uygun köpekler de teriyelerdir.Geçmişte İngiltere'nin birçok bölgesinde sınsr teriyesi, İskoç teriyesi ve Yorkshire teriyesi gibi farklı teriye çeşitleri geliştirilmiştir; ama Avusturalya teriyesi gibi yeni soylar elde edilmiş birkaç ülke daha vardır.Günümüzün köpek kulüpleri tarafından tescil edilmiş teriyelerin çoğu, 19. yüzyıl içinde ayrı birer soy olarak belirlenmişlerdir.

HİZMET KÖPEKLERİ
KÖPEKLERİN ÇOĞU şu ya da bu biçimde insanlar için yararlı bir iş görürler.Çeşitli soylardan köpeklerin yer aldığı karışık bir öbek olan "hizmet köpekleri" öbeği, aslında öbür beş öbeğe alınamayan soyları kapsar.Bu bakımdan hizmet köpeklerinin tekil ve özel niteliklerinin çeşitliliğini belirtmek için "özel köpekler" teriminin belki de daha uygun olduğu söylenebilir.Gerçekten de, hizmet köpekleri arasında çok daha ilgi çekici ve tuhaf köpekler vardır.
Bazı hizmet köpeklerinin geçmişi yüzyıllarca önceye iner;
sözgelimi çov-çovun atası 3 000 yıl kadar önce Moğolistan'da
savaşta yararlanılmak için yetiştirilmiş, daha sonra Çin'de bir kürk ve besin kaynağı olarak kullanılmıştır.Aslında hizmet köpeklerinin büyük bölümü, geçmişte belirli özel amaçlarla geliştirilmiş soylardır.Sözgelimi buldog, boğayla güreşme, kanişse su kuşlarını avlama amaçlarına yönelik geliştirilmişlerdir;
ama günümüzde varlıklarını ev ve gösteri köpekleri olarak sürdürmektedirler. Hizmet köpekleri öbeğinde ABD kökenli Boston teriyesi, Britanya kökenli buldog ve Fransa kökenli kaniş gibi çeşitli ülkelerden ulusal köpek soyları da yer almaktadır.

İŞ KÖPEKLERİ
EVCİLLEŞMİŞ KURTLARIN SOYUNDAN yaklaşık 12 000 yıl önce türeyen ilk evcil köpekler, mamuttan küçük kuşlara kadar her türlü hayvanı izlemede insan avcılara yol arkadaşı oldular.Aradan geçen binlerce yıl boyunca insanlar ile köpekler arasındaki işbirliği hep sürdü. Avrupalıların 15. yüzyılda Kuzey Amerika'ya ulaşmalarından önce, Amerika Kızılderililerinin evcilleştirmiş oldukları tek hayvan köpekti. Bu köpeklerin başlıca işi, bir ailenin başka yere taşınması sırasında eşyaların yüklendiği kızakları çekmekti; ayrıca, büyük çaplı bizon avlarında da köpeklerden yararlanılıyordu (bazen bütün bizon sürüsü, öldürmek için bir köpeğin peşine takılırdı).Kağnıların atlarla ve öküzlerle çekildiği Avrupa'daysa, köpeğin çekim işlerinde kullanılması o kadar yaygın değildi. Ama daha sonraları, kutuplara yönelik keşif gezilerinde, Eskimo kızak köpekleri, vazgeçilmez bir öğe haline geldi. Köpek yarışmaları açısından, soy kütüklerinde çoban köpekleri ile yardımcı köpekler, iş köpekleri öbeğinde sınıflandırılırlar.

SÜS KÖPEKLERİ
SÜS KÖPEKLERİ ÖBEĞİNDE, en küçük yapılı soyların tümü toplanmıştır; bunların çoğunda omuz yüksekliği 30,5 cm'nin altındadır.Belki de bütün evcil hayvanlar için geçerli en ilgi çekici olgulardan biri, ne kadar küçük olursa olsun, her süs köpeğinin sonuçta kurt soyundan gelmiş olmasıdır.Genetik bakımdan bu yırtıcı atasından bazı özellikler almış olması nedeniyle, en minik köpek bile bir kurt gibi davranmak için
elinden geleni yapmaya çalışır: Tıpkı bir kurdun yaptığı gibi kemikleri kemirerek yer; yaşadığı alanı savunur; öbür köpeklere karşı duygularını duruşuyla ve kuyruğuyla gösterir.Minyatür köpek türleri yetiştirmeye Romalıların öncülük ettiği söylenebilir:
Roma kazı alanlarında günümüzün soyları kadar küçük köpeklere ait kemikler bulunmuştur. Malta köpeği adı verilen küçük beyaz köpeğin Roma kökenli olduğu sanılmaktadır; gerçekten de bir Roma resminde bu tür bir köpek görülmektedir.Tibet, Çin ve Japonya gibi yerlerde eski çağlardan beri yetiştirilmiş başka küçük köpek soyları da vardır.Süs spanyelleri, Ortaçağ boyunca soyluların gözde hayvanları olmuşlardır.

MELEZ KÖPEKLER
KÖPEK SOYLARININ avcılık, çobanlık, bekçilik, spor gibi farklı amaçlarla yetiştirilmesi, 5 000 yılı aşkın sürelik uzun ve yavaş bir süreçtir.Bununla birlikte, dünyadaki köpeklerin çoğu hala karışık soylu, yani melezdir.İnsanların yön verdiği seçici bir üremeyle aynı soydan gelen safkan köpeklerden farklı olarak, gelişigüzel üremeler sonucunda ortaya çıkmış köpekler de vardır.Sayısı 400'ü bulan dünyadaki köpek soylarının tümü arasında karışıma dayalı üremeler gerçekleştirilebilir; çünkü tümü kurt soyundan gelir;dolayısıyla tek bir tür oluşturur.Pratik açıdan bakıldığında, bir Danua köpeği ile minik bir Pekin köpeğinin çiftleşmesinin güç olduğu açıktır.
Ama porsuk zağarı ile Alman çoban köpeği arasında olduğu gibi, akla gelmeyecek pek çok melezleşmeler gerçekleşmiştir.
Çoğunlukla melez köpeklerin safkan köpeklere oranla daha zeki olduğu öne sürülürse de, bir dizi farklı soyun özelliklerini bünyelerinde topladıkları için davranışlarının daha büyük bir çeşitlilik gösterdiğini söylemek, daha akla yakındır.

ÇOBAN KÖPEKLERİ

Çoban köpekleri ilk olarak koyunlarla sığırlara çobanlık ve insanlara bekçilik yapmaları için üretilmişti. Ama günümüzde yalnızca bazıtürler çoban köpeği olarak kullanılmaktadır.
Makale