KÖPEK IRKLARI " PITBULL "

Köpek dövüşleri ve Pitbull

Bence bir vahşet olan, gerçek hayvanseverler için de asla kabul edilemez diye düşündüğüm köpek dövüşlerinin ülkemizdeki durumu üzerine internette araştırma yapmaya başladığımda karşıma çıkan tüm bilgiler çoğunlukla Pitbull üzerine idi. Konu hakkında bilgi alabileceğim bir isme ulaşmaya çalıştığımda verilen isim daima Günhan Tüzüngüç oldu. Böylece Günhan Tüzüngüç ile 2003'ün şubat ayında buluşup bir kafede söyleşimizi yaptık. Uzun süre arşivde beklettiğim bu söyleşiyi, son dönemde benzer konuların sıkça forumda yer alması üzerine yayınlamaya karar verdim.

Günhan Tüzüngüç Kangal, Doberman, sokak köpekleri de dahil olmak üzere 20 yıldır pek çok türde köpek beslemiş. Son 12 yıldır Pitbull yetiştiriciliği yapıyor. Söyleşinin yapıldığı tarihte 17 safkan Pitbull'a sahip olan Günhan Tüzüngüç bize bir Pitbull kulübü kurmayı amaçladığını da iletmişti.

Pitbulların üretilişinden bahseder misiniz?
Pitbull’un üretiliş amaçlarından ilki dövüştür. Amerikalılar tarafından bu sebeple üretilmiştir. Pitbull‘un kökeni İngiltere’deki Staffordshire Bulldogların çeşitli Terrierler ile melezleştirilmesine dayanır. Maksat Bulldog’daki kuvvetli kas yapısını alıp, Terrier gibi bir agresif ile birleştirmektir. Böylece Staffordshire Bullterrier adında, bugün bildiğimiz Pitbull’un ilk temellerini oluşturan hayvan ortaya çıkmıştır. İngiltere’de o devrin üst tabaka insanları zevk için ayı, boğa, ve mahkumlara karşı Bulldog ve Terrier melezlerini dövüştürürlerdi. Amerikalılar bu ayı-köpek, boğa-köpek, insan-köpek dövüşleri kombinasyonuna, köpek-köpek dövüşünü eklemek istediler. İngiliz Staffordshire Bullterrier cinsi köpekler genel metabolizma ve kas sağlığı açısında son derece kuvvetli ve dirençli olmalarına rağmen, Amerika’daki diğer ırk köpeklerle karşılaştırıldığında vücut ağırlıklarının daha düşük olduğunu gözlemlediler. Araya başka ırk köpekleri ekleyerek söz konusu köpeğin ırkının fiziksel olarak gelişmesini sağladılar. Dolayısıyla daha yüksek sıklet, daha tahrip verici bir güç unsuru haline getirdiler. Bu noktadan sonrada Amerika’daki kennellar üretilen köpek konusunda ikiye ayrıldılar. Irkın dövüşmesini isteyen ve ırkı bu şekilde rehabilite eden gruba karşı, bu dövüşlerin olmasının yanlışlığını savunan bir grup ortaya çıktı. Dövüşlere karşı olan grup üretilen köpeklere Amerikan Staffordshire terrier ismini verip bu konuda secere veren klüp kurdular. Dövüşü destekleyen grup ise aynı köpeğe Amerikan Pitbull terrier adını verdiler. Günümüze kadar Staffordshire Terrier dövüştürülmemesi ile genlerindeki dövüş özelliğinin daha aza inmesi, Amerikan Pitbull Terrierler ise dövüşe dövüşe aynı zamanda dövüşen yavruların seleksiyonu ile birleştirilmeye gidilmesi ile daha iyi, daha kuvvetli yapıda köpekler elde ettiler.

Köpek dövüşleri hakkında ne söyleyebilirsiniz?
Köpek dövüşleri hakkında bilinenler; sık yapıldığı, bahislerin söz konusu olduğu, sosyetenin en büyük eğlencesi gibi asılsız bazı iddialardan ibarettir. Köpek dövüşlerinin yoğun olarak yapıldığına dair düşünceler; bazı kişilerin yıllar önce dışarıda görmüş oldukları tecrübelerini burada (belki sanal ortamda) arkadaşlarıyla paylaşmaları sonucunda, kulaktan kulağa spekülatif bazı yorumlar katılarak anlatılmasıyla oluşmuştur. Böyle bir oluşum profesyonel olarak Türkiye'de yoktur.

Köpek dövüşleri, özellikle ring içerisindeki köpeğin sağlığını, hayatını kontrol altında tutmaya yarayan bir takım kurallar çerçevesinde gerçekleşir. Konuyu özele indirip, bana ve benim etrafımda oluşan, bu konu ile ilgili insanlara gelirsek, amacımız; sokak aralarında, parklarda, bahçelerde, her boş fabrika binasında, her türlü köpeğin dövüştürülmesine karşı savaş vermek. Bilinçsizce yapılan hiçbir gen özelliği taşımayan, dövüşe uygun vasıfları olmayan köpeklerle bu işin yürümesini sağlamak isteyen insanlara engel olmak. Çünkü kamuoyunda bu işin bilinçsizce yapılması yüzünden, köpek dövüşlerinin vahşet içerdiği yanılgısı oluşmuş durumda. Bilinçsizce yapılması demek, köpeğin istemediği halde sonuna kadar zorlanmasıdır. Bu köpek açısından olumsuz sonuçlar doğurur.

Köpekler neden dövüştürülür?
Pitbull dövüşlerinin asıl amacı, ırkın iyisinin korunması ve bu ırkın gelecek nesillere devam ettirilmesi adına; iyi kalite, iyi ırk, %100 safkan temiz Pitbull kanını yakalayıp, bir de ayrıca bunların içinde Pitbull'un gerçek anlamda üretiliş özelliklerine sahip olan köpeklerin bulunması ve bunların seleksiyonudur aslında. Bu sadece Pitbull için geçerli değildir. Afgan tazılarının yarıştırılması, İngiltere Greyhound tazılarının yarıştırılması ya da yapılan at yarışları; bunların hepsinde amaç aynıdır.

Sağda solda bir köpek bilinçsizce bir ay içinde belki 20 defa vahşice dövüştürülüp yanlış işler yapılıyor. Öbür taraftan da ırkın iyisinin korunması, ırkın saf kalabilmesi ve iyi genlerin kalıp Pitbull'un iyisinin insanlara sunulması açısından da 2 senede bir defa gerçekten profesyonelce bir antrenmandan geçip çok düzenli bir beslenme ile ringe çıkmasında ben bir sakınca görmüyorum. Bu kendi genini ispat etmektir. Belirli kurallar içinde köpeğe ağır yaptırımları olmayacak şekilde dövüşlere karşı değilim. Kurallı derken; dövüşmek istemeyen, korkudan havlayan ya da ringden atlayıp kaçan köpeğin dövüştürülmemesi gerekir. Bu köpek seleksiyonda kullanılmayacak bir köpektir. Yanlış olan, dövüş istemeyen köpeklerin dövüşe zorlanmasıdır, vahşet olan budur. Bunlar dövüş vasıflarına sahip değildir.
Bu dövüşler kimler tarafından yaptırılır?
Bizde köpek dövüşü olarak geçen şey aslında 15 – 16 yaşındaki çocukların tesadüfen bulduğu bir kırma köpek ya da bir bahçeden çaldığı köpekleri karşı karşıya getirmesidir. Öyle bahislerin döndüğü, büyük kumarlarla oynanan dövüşler yoktur.

Köpek dövüşünün orijinali; antrenörlük, beslenme bilgisi, eğitim bilgisinin öne çıkarılıp, o anlamda gurur ifade eden; sonucunda iyi bir şey alındığında "benim köpeğim, benim köpeğimin yavruları" diyebilmek için yapılır. Yoksa bunun parasal boyutu filan yoktur. Cebinizden fazlasını ödersiniz. Bir antrenman köpeği dediğiniz zaman o hayvanın beslenmesi bir insanın beslenmesinden çok daha maliyetlidir. Profesyonel bir maça 3 ay boyunca hazırlanan bir köpeğin inanılmaz bir beslenme ihtiyacı vardır. En kuvvetli protein, en kaliteli karbonhidrat, vitaminler, aminoasitler; yani profesyonel bir sporcu gibi.

Sizin Pitbullar ile tanışmanız nasıl oldu?
Pitbullar ile tanışmam ilk defa 1992 yılında bir yurtdışı gezisiyle oldu. Türkiye'deki tek safkan üreticisiyim. 17 tane köpeğim var, bunlara damızlıklar ve yavrular da dahil. Bu 17 köpek bir arada değil elbette. Köpeklerimin çoğu bir evin bir köpeği. Çevremde bana yakın olan insanlarla bir kulüp kurma aşamasıyız. Bu insanların kulüp içindeki misyonları köpeklerin bakımından sorumlu olmak. Köpeklerin sağlık, bakım, psikolojik durumlarına göre kulübün içinde veya dışında kalacaklar. Zamanla bu kulübün büyümesini planlıyorum.
Pitbulların özelliklerinden bahseder misiniz?
Pitbull bir aile ve dövüş köpeğidir. Amerika'da fiziksel ve zeka özürlü hastaların rehabilitasyonunda kullanılan hayvanların başında Amerikan Pitbull Terrier'i gelir. Sebebi ise Pitbull Terrierler'de acıya karşı bir duyarsızlık vardır. Dolayısıyla zeka özürlü çocukların fiziksel tacizlerine aksi yönde cevap vermeyecek hayvanlara ihtiyacı Pitbull Terrier karşılar. Tabii, bu Pitbull Terrier iyi eğitilmiş, düzgün bir aile psikolojisi içinde yetişmiş, iyi bir kandan gelmiş olmalıdır. Böyle bir köpeğin kulağının kuyruğunun sağının solunun çekiştirilmesi bu hayvanı etkilemez en fazla bir iki adım uzaklaşır. Bugüne kadar yetiştirdiğim 50’den fazla Pitbull'un hiçbiri ne bana bir diş gösterdi, ne ısırdı.

Pitbull Terrier köpekler eğer gerçekten dövüş amaçlı yetiştirilmişlerse insan harici iki-dört ayaklı her şeye agresyonda bulunabilirler. Ama yavru olanlara değil. Pitbull bir aslanla bile karşı karşıya getirilebilir. İnanılmaz cesaretli bir hayvandır. Ölür, ama kaçmaz. Daha sekiz aylık kendisi yavru sayılabilecek bir dişinin ticari kaygılardan dolayı çiftleştirilip ondan yavru alınması, bazı kalça çıkığı ya da genetik hastalıkların göz önüne alınmadan yapılan eşleştirilmeler sağlık ve psikolojik açıdan yetersizlik oluşturur. Bunlar standartlar dışı Pitbulların oluşmasına neden olur. Pitbullarda belli başlı 50 kan vardır. Bu soylardan gelen doğru seleksiyonla elde edilmiş yavrulara ulaşmak gerekmektedir.

20 senedir köpeklerle içiceyim. Sivas kangal, Doberman, sokak köpekleri, çok çeşitli köpekler besledim; hiçbirinde Pitbull kadar sahibine bağlılık görmedim. Akşam televizyon izlerken koltuğunuzda, yanınızda otururken mutlaka ve mutlaka bir şekilde size değecektir. Siz uzaklaşın ondan o nefesini çeker, gelir, yine size dayanır. Tam bir aile köpeğidir. Evdeki çocuklara karşı çok duyarlıdır. Pitbull yasaklansa bile ben mutlaka beslerim. Pitbull üretme ya da besleme amacım dövüş değil, onlara olan aşırı sevgim ve hayranlığımdır. Pitbull ile kurduğum iletişimi hiçbir hayvanla, bırakın insanla bile kuramıyorum. Dediğimi anlayabilmek için yavru, temizkan bir köpek alıp onu yetiştirmek şart.

Benim işim safkan Pitbull yetiştirmek, insanlar benimle safkan Pitbull almak için iletişime geçerler. Benden alınan her köpeğin gelişimini takip ederim. Benden köpek alanlarla sürekli iletişimdeyim. Her türlü sorularını cevaplandırmaya çalışırım.



Bu köpekler nasıl eğitilir?
Pitbull köpeklerinin eğitiminde psikoloji çok önemlidir. Bu eğitimde karanlığa kapatma, acı biber yedirme gibi şeyler tamamen asılsızdır. Fiziksel performansınızın insan sporlarında olduğu gibi en üst seviyede olması lazım. Fiziksel performansın en düzeye çıkabilmesi için her şeyden önce düzenli ve dengeli bir beslenme lazım. Etinden, sütünden, yumurtasından aklınıza gelebilecek her türlü insanların da tüketebileceği tüm hayvansal proteinlerin, tüm bitkisel proteinlerin, tüm karbonhidrat bileşenleri, mineralleri, vitaminleri, amino asitleri, demir, çinko, vs. bunları alması lazım. Bundan sonrası kişinin antrenman bilgisi, sportmenliği, köpek psikolojisinden anlamasına bağlı. O hayvanla oyun oynar gibi uzun süreli,hafif tempolu koşular, bir şey bağlayıp çektirmek mesela lastik, yaz ise yüzdürme, plajda, kumda koşturmak gibi; aynı insanda olduğu gibi bir eğitim gerektirir.

Köpek dövüşleri nasıl bir mekanda yapılır?
Pitbull dövüşleri Amerikalılar tarafından konulmuş “pitrules” denilen kurallarına göre 4X4 m'lik bir ring, ringin içerisi köpeğin sakatlanmasına müsaade etmeyecek yumuşaklıkta bir zemin (bu halıflex olabilir branda olabilir) ve kenarları koruyucularla çevrilmiş bir alanda yapılabilir.

Dövüşler nasıl sonlanır?
Dövüşte kimin kondisyonu daha iyiyse o daha çok devam eder. Derileri çok sağlamdır. Kolay yara almazlar. Dövüşün bitmesi bir köpeğin kondisyondan dolayı oyunu bırakmasıdır. Döner, durur, bırakır. Bu dövüşü sonlandırır. Profesyonelce yapılan dövüşlerde köpekler ciddi yaralar almazlar. Dövüş ciddi yaralanmalara neden olacak noktaya gelmez. Bilinçsiz insanların yaptığı bilinçsiz işler, köpek dövüşlerinin altının "vahşet" olarak çizilmesine en büyük etkendir. Köpeğin oyunu bırakmasını aldırmadan, köpekleri sürekli birbirine itmeler gerçek vahşetlerdir.

Ülkemizdeki hukuki durumu nedir?
Türkiye’de yasal olarak bu konuda herhangi bir yaptırım yok. Yasa tasarısı kabul edilir ve yasaklanırsa sadece üretime gidilir. Ama nedir? İleriki kuşaklara gerçek anlamda kan taşıyan köpekler verememiş oluruz. Yani bir ırkın, bir noktada artık sona ermesi olur.
Amerika’da köpek dövüşlerinin ağır para cezaları var. Oysa ki, bir köpeğin genlerini kanıtlamak için, iki sende bir profesyonelce yaptığı dövüşler, bir spordur. Bu nedenle yasak olmaması gerekir diye düşünüyorum.

Pitbullar bazı ülkelerde yasaklanıyor, bizdeyse bu köpeklere yoğun bir ilgi var sizce bu ilgi neden?
Sadece Pitbull değil, Türklerin Sivas Kangal’ı, İspanyollar'ın Perro de Presa Canario köpekleri, Mallorquin cins adaları köpekleri, Dogo Argentina gibi pek çok köpek, saldırgan olduğu için bazı ülkelerde yasak. Bunu sadece Pitbull yasakmış gibi söylemek yanlış.

Pitbull için "vahşi" denilir. Hayır Pitbull vahşi değildir. Amerika'da terapi köpeği olarak kullanıldığını söyledim. Her köpeğin doğasında bir parça vahşilik vardır. İnternet'te bir araştırma yaptığınızda kolayca erişebileceğiniz bir istatistik bilgi var: bugüne kadar köpeğin insanı ısırma vukuatlarında, Pitbull Terrierler'in insana saldırma oranı %3,5 tur. En tehlikeli köpek Pitbull imiş gibi gösterilmesi yanlış bir propagandadır. Sürekli Pitbull'un adı karalanmaktadır. Bu arada %3,5'luk oran içerisinde bu köpeklerin %80’inin de saf Pitbull olmadığı ortaya çıkmış.

Başka hangi cins köpekler dövüştürülüyor, bu konuda bir bilginiz var mı?
Anadolu'da geleneksek çoban köpekleri dövüşleri vardır ki, bunlar kesinlikle çok yanlıştır. Zaten onlar dövüş köpeği değildir; adı üzerinde çoban köpeğidir. Her köpek üretiliş amacına uygun olarak kullanılmalıdır. Sadece Pitbullar dövüşe uygun köpeklerdir. Çoban köpekleri dışında, sokak köpeklerinin sokaklarda dövüştürülmesi söz konusu, ama bunlar dışında bir bilgim yok.

* İnternette ki siteniz köpek dövüşleri üzerine bilgiler içeriyor. Neden bu içerikte bir site hazırladınız?
İnternet'teki Pitbullarla ilgili siteler köpeğin tarihçesi, nasıl bakılacağı, ev içinde uyumu gibi bazı genel bilgiler ile köpeğin psikolojisiyle ilgili bilgiler içerir. Bu anlamda pek çok siteye ulaşmak mümkün. Aynı şekilde bir site hazırladığımda, var olan siteler arasında kaybolacağımı düşündüm. Bunun üzerine Pitbulların üretiliş amaçlarından biri olan ring dövüşleri hakkında bilgi vermeye çalıştım. Bu konuda bir kaynak site olmasının, bilinçsizce yapılarak hayvanlara zarar veren dövüşlerin engellenmesine de bir yardımı olacağını düşünüyorum.



Konu hakkında diğer görüşler:

Veteriner Hekim Ayçen Kılıç:
1999 A.Ü.Veteriner Fakültesi mezunu Ayçen Kılıç 1 yıl özel sektörde hekimlik yaptı. Şu anda ise bir ilaç firmasında çalışıyor. Ağırlıklı ilgi alanı ise köpekler.

Yapılan dövüşler hem hayvanların psikolojisini hem de sağlığını alt üst ediyor. Dövüşleri psikolojik olarak değerlendirdiğimiz zaman bu hayvanların hem diğer hayvanlara hem de çevrelerindeki insanlara karşı oldukça agresif tavırlara girdiğini gözlemliyoruz. Yolda karşılaştığı kedi ve köpeklere bile potansiyel bir arkadaş değil potansiyel bir av olarak bakıyorlar. Bu maalesef sahiplerini çok mutlu ediyor ve iyi yetiştirildiklerinde iyi bir bodyguard ve sakin bir ev köpeği olabilecekken birer canavar olarak tanımlanmalarına neden oluyor ki, bunun sonuçlarını hepimiz biliyoruz !

Sağlık açısından ele alırsak ağızda yaşayan bakterilerin çoğu anaerob, yani oksijensiz ortamda yaşayan bakteriler olduğunda, iyi dezenfeksiyon yapılmadan dikilemiyor. Aslında biz gerek insanda gerekse hayvanlardaki ısırık yaralarının dikilmesini önermiyoruz. Bu da enfeksiyon yani iltihaplanma gözlenmesinin riskini arttırıyor. Sadece yaralanmalar değil aynı zamanda kırıklar, ölüm riski, göz kaybı gibi ciddi durumlar da bu dövüşler sonucunda sıklıkla gözlenen problemler arasında ve kırık dışındaki durumların maalesef geri dönüşü yok.

Umarım bu dövüşler en kısa zamanda durdurulur. Yasakların hiçbir faydası olmayacaktır çünkü, çoğu gizli yapılıyor. Sanırım tek çözüm hayvanlar sahiplendirilirken sahiplerin psikolojik teste tabi tutulması olacak...

Eğitmen İsmail Efe Yıldız:
Bilgilerim rivayetlerden oluşuyor. Dövüş köpeği elde etmek için dişi köpeklerin hamile iken dövüştürüldüğünü duymuştum. Hamile köpeği dövüştürerek yavrularında doğmadan dövüş içgüdüsü oluşturuyorlarmış. Korkunç şeyler bunlar. Dövüş köpeklerinin genelde insanlara karşı sert olması istenmez, ama bir köpek gördüğü zaman inanılmaz sert oluyorlar.

Dövüştürülen köpeklerin sonradan sosyal bir köpek olması imkansız gibi bir şey. Bunun için bazı köpeklerin yavruluğundan itibaren dikkatli bir şekilde hem sosyalleştirilip hem de dövüştürüldüklerini duymuştum. Böylece söz konusu köpekler ilerleyen yaşlarda sosyal olabiliyorlar, sokakta gezdirilebiliyor. Bu köpekler (pitbull) dövüşmek zorunda diye bir şey yok! Birkaç müşterimde aile köpeği olarak pitbull var. Son derece uysal köpekler. Burada yine sahibinin karakteri ön plana çıkıyor.

Köpek dövüşlerini düşünmek bile tüylerimi diken diken yapıyor.




Prof. Dr. Tamer Dodurka:
Köpek dövüşleri hakkında düşünceleriniz nelerdir?
Köpek dövüşlerinin kabul edilebilir hiçbir yanı olamaz ! Maalesef Anadolu’da köpek dövüşleri geleneksel haldedir. Kangal köpekleri de dövüştürülmekte ki, bu nokta önemlidir, hem de en iyi dövüşen, dövüşlerde galip gelen köpeklerin yavrularını alınıp suni seleksiyonla Kangallardaki agresyon artırılmaktadır. Biz zamanlar Pitbull’a olan şey bugün bizim Kangal köpeklerimiz için geçerlidir. Bu nedenle kangal köpeklerinin dövüştürülmesi yasaklanmalıdır. Yoksa ileride Kangalımız agresyon oranı yüksek diye pek çok ülkede yasaklanacaktır ki, Almanya, Kangalı tehlikeli ırklar listesine de almıştır. Dövüşlerin köpeğe hiçbir faydası yok. Bunların ardında büyük bir rant var, bahisler için yapılıyor. Köpek hiçbir şekilde zarar görmeyecek olsa bile dövüş ilkel bir şey.

Dövüş köpeği olarak yetiştirilen köpekteki saldırganlığın yok edilmesi bir geri dönüş mümkün mü?
Yanlış kişilerin elinde agresyonu öğrenmiş olan Pitbullların geri dönüşümü çok zor. Diğer köpeklerde agresyon çok yüksek olmadığı için onlar rehabilite edilebilirler, ama dediğim gibi Pitbull’da şüphe ile karşılıyoruz.


Veteriner Hekimimiz Özlem Banu Küçükoğlu:
Pitbulllar dövüştürülmezlerse ırk özellikleri bozulur gibi bir şey yok ve bu kesinlikle söylenemez! Benim hastalarımdan evde bakılan, gayet insancıl, hatta Golden Retriever karakteri taşıdığını söyleyebileceğim Pitbullar var.

Pittbull'ar'ın doğasında ve içgüdülerinde bir saldırganlık özelliği olduğu doğru. Bu tamamen genlerle ilgili ve doğmasal bir içgüdü. Her ırk köpekte bu içgüdü az ya da çok mevcuttur. Fakat bu özellik eğitimle baskılanabilir veya ön plana çıkarılabilir. Bu tamamen köpeğin eğitilmesine ve sahibinin köpeğe davranış şekline bağlı. Maalesef bizim ülkemizde sanki bir silahmış gibi kullanılan bu köpekler genelde bilinçsiz insanların elinde (bilinçli pitbull sahiplerini bu sözümün dışında tutuyorum). Ve ilk alındığı günden itibaren yani daha 1-1,5 aylıkken ilk aşılarını yaptığımız sırada bizlere ilk sorulan soru ''bu ne zaman saldırmaya başlar, ne zaman dövüşebilir, ne zaman ısıracak?'' şeklinde. Tabi sahipleri bu şekilde düşündüğü ve bu yönde eğittiği sürece köpeğin de büyüdüğünde ısırmaması mümkün değil. Bir Golden Retriever'ı ilk aldığınızdan itibaren bu yönde eğitin ve yönlendirin, en az bir pitbull kadar saldırgan olabilir. Bu köpeklerin içindeki koruma güdüsünün uyarılması ve hatta kışkırtılması ile ilgili bir durumdur.

Ben bir hekim ve aynı zamanda da köpek sahibi olarak suçu Pitbulllar'da değil tamamen sahiplerinde ve içindeki vahşet duygularını köpekleri dövüştürerek açığa çıkaran insanlarda buluyorum.

Hiçbir canlı kendisine zarar verilmediği sürece, kimseye zarar vermez. Hiçbir canlı cani olarak dünyaya gelmez. Bu vahşi doğadaki hayvanlar için de geçerli bir kanundur. Zarar göreceğini anlarsa kendini koruma içgüdüsüyle hareket eder ve saldırır.

Unutmayalım ki;doğaya ve çevreye en çok zarar veren canlılar insanlardır. Biz insanlar, diğer canlılara göre üstünlük olarak verilen zekamızı kullanabilme yeteneğini, doğru yönlendirebildiğimiz sürece, çok güzel bir dünya bizleri bekliyor.

24.11.2003
http://www.havhav.com/konu/16/196