KÖPEK BAKIMI " ÜRETİM "

Belki günün birinde dişi ya da erkek köpeğinizi çiftleştirmek ve yavru almak istesiniz.Ancak yeni canlılar yaratmak, hiç bir zaman hafife alınacak bir konu değildir.Doğacak yavrulara şimdiden güvenilir aileler bulmak zorundasınız. Böyle bir girişimin ne kadar zahmetli, pahalı ve bazen de üzüntü verici olduğunu görüp şaşırabilirsiniz.Köpeğinizden yavru alma kararını vermeden önce lütfen iyi düşünün ve veteriner hekiminizle konuşun.Bu küçük zahmet,sizi ve köpeğinizi pek çok zorluk ve üzüntüden kurtarabilir.



Köpeğinize eş seçerken fiziksel özelliklerini göz önünde bulundurduğunuzda,aslında köpeğin genetik yapısını seçiyorsunuz.Genler,kalıtımın temel birimleridir.Her bir ana,baba yavrusuna bir dizi gen aktarır ver yavru oluşurken hangi genlerin seçileceğine şans karar verir.Seleksiyon ve mutasyon...bunlarda yavruların genetik yapısını belirlerler.
Köpek üreticileri bir dizi yavru köpek üretmek için,dişi ile erkek köpeği seçerken,bu seleksiyon sürecine katılıyorlar.Yaklaşık 14.000 yıl önce evcilleştirilmiş kurdu,günümüzün yüzlerce çeşit köpek ırkına dönüştüren de bu seleksiyondur.

Genetik bozukluklar her ırkta ortaya çıkıp bedendeki herhangi bir organı etkileyebilirler.Bazı genetik hastalıklar pek çok ırkı etkilerler (örneğin; göz kataraktı ve sağırlık bazıları yalnızca bir yada iki ırkta etkili olurlar.Köpeğinizi çiftleştirmeden önce,bu planınızdan ve köpeğinizin ırkının olası genetik bozukluklarını veteriner hekiminiz ile görüşmelisiniz.
Kalıtımın dominant bir şekil gösterdiği hastalıklarda,ana ve babadan yalnızca birinin hastalığı taşıyor olması yeterlidir.Yani,dişi yada erkek köpekten yalnızca birinde hasta gen vardır ve bu hastalık bir kuşaktan diğerine aktarılır.Kalıtımın resisif gösterdiği hastalıklarda ise ana babanın her birinde iki anormal gen bulunması gerekir;böylece homozigot bir yavru doğar.Bir bozuk birde normal gen taşıyan köpekler heterozigot taşıyıcılardır,dıştan normal görünürler,ancak anormal genlerini yavrularına aktarabilirler,ta ki bir gün aynı genetik bozukluğu taşıyan iki köpek bir araya gelip yavru üretinceye kadar.
Poligenetik bozukluklar,tek bir anormal gen çiftinin buluşmasında değil de,bir dizi farklı genin kümülatif hareketinden meydana gelirler.Bu durumu oluşturan genlerin sayısını ve farklı fonksiyonlarını belirlemek güçtür ve kalıtımın şekli aileden aileye değişir.
Kromozom anormallikleri de,köpeklerdeki genetik hastalıkların nedenlerini oluşturabilirler.Bu da kromozomların sayısına ve yapısına bağlıdır.Köpeklerde 39 kromozom çifti bulunur (insanlarda 23 çift ),bu kromozom sayısı ve yapısındaki anormallikler,çoğu zaman bireylerde ciddi bozukluklara neden olur.
Akraba köpeklerin birbiri ile çiftleştirilmesi, poligenetik ve resesif hastalıkların ortaya çıkma olasılığını arttırır, çünkü köpekler birbirleri ile akraba olduklarında,aynı bozuk genleri taşıma olasılıkları da daha yüksektir.
Akraba evlilikleri içinde en sakıncalı olanı,anne babanın kendi yavrusu ya da kardeşlerin birbirleri ile çiftleşmesidir.Yine de akraba köpeklerin birbirleri ile çiftleştirilmesi üreticiler arasında yaygın bir uygulamadır,çünkü çok iyi özellikler taşıyan bir köpek sık sık damızlık olarak kullanılıp aynı kanı taşıyan yavruların doğmasına neden olur.

Üreme Fizyolojisi : Köpeğinizin olgunluğa eriştiği yaş,ırkına bağlı olabilir.Küçük boy ırklar,büyük boy ırklara göre daha erken yaşta olgunlaşırlar.Genelde erkek yavrular 6 aylık olduklarında döl verecek yaşa gelirler,ancak gerçek olgunluğa 16-18 aylık olduklarında erişirler.Sağlıklı köpekler 8-10 yaşına kadar cinsel olarak faal ve verimli olabilirler.Bu dönem boyunca erkek köpek her zaman çiftleşmeye hazırdır. Dişi köpekler ilk kızgınlık dönemini çoğunlukla 7 aylık olduklarında ortaya çıkabilirken,bazen 18 aya kadar da uzayabilir.Kızgınlık,ileri yaşlara kadar her 6 ayda bir görülür.Kızgınlık döneminde dişi erkeği kabul eder ve döllenmeye hazırdır. Dişi köpek üreme süreci 4 dönemden oluşur.

1.Proestrus : Bu dönemde dişi köpek,erkek köpek için caziptir,vajinasından kanlı bir akıntı gelir,vulva şişmiştir.Proestrus yaklaşık 9 gün sürer,ancak dişi köpek bu dönemde çiftleşmeye izin vermez.
2.Estrus : Bu dönemde yaklaşık 9 gün sürer,dişi erkeği kabul eder.Yumurtlama genelde ilk 48 saat içinde oluşur,ancak çok değişkendir.döllenme estrus sırasında meydana gelir. Eğer yavru alınmak istenmiyorsa bu dönemde dişi köpeği erkeklerden ayrı tutmak gerekir.
3.Diestrus : (60-90 gün) Estrusu takip eder ve bu dönemde üreme organları köpek,hamile olsun yada olamasın,progesteron hormonunun denetimi altındadır.Yalancı hamilelik,yani hamile olmadığı halde,hamileliğin tüm belirtilerini göstermesi,bazen diestrus döneminde görülür.
4.Anestrus : Hiçbir cinsel aktivitenin meydana gelmediği diestrus'u takip eden dönemdir.3-4 ay arası sürer.

Çiftleşme : Eğer dişi köpeğinizden yavru almak istemiyorsanız,pek çok koruma yöntemi vardır.Korumanın en etkili ve kalıcı şekli,dişi köpekte yumurtalıklar ve rahmin,erkek köpekte de testislerin ameliyatla alınmasıdır.
Ağızdan verilen haplar da mevcuttur, bunun avantajı ileride çiftleştirilmesi düşünülüyor ise hayvanın kısırlaşmamış olmasıdır.
Her bir yöntemin avantaj ve dezavantajlarını veteriner hekiminiz ile görüşmelisiniz.
Hamileliği önlemenin bir diğer yolu,dişi köpeği estrus döneminde erkek köpeklerden uzak tutmaktır.Ancak hiçbir köpeğin ona ulaşmadığından emin olmak için sürekli dikkat etmek gerekir.
İstenmeyen bir çiftleşmenin ardından östrojen vermek,gebeliği önleyebilir,ancak hormonun kullanılması tavsiye edilmez.
Öte yandan dişi köpeğinizden yavru almaya kararlıysanız,henüz genç ve gelişmekte olan bir hayvanda hamilelik ve meme vermenin stresini yaratmamak için ilk estrusta çiftleştirmemelisiniz.Genelde dişi köpeğin üçüncü estrusta çiftleştirilmesi önerilir.
Çoğu köpek üreticisi ayrıca,dişi köpeğin doğum sonrası toparlanması ve yeniden güç kazanması için köpeği her estrus döneminde çiftleştirmeyip bir dönemi boş bırakmayı tercih ederler,oysa dişi köpek sağlıklı ise bu gerekli değildir.
Dişi köpeğin yavrulaması sırasında çok iyi beslenmesi şarttır. Çiftleştirmeden bir ay önce,dişi köpek veteriner hekim tarafında muayene edilmelidir.aşıları tamamlanmalıdır.Sağlığı yerinde olmalı, fazla kiloları olmamalıdır.Parazitler yönünden kontrol edilmeli,gerekirse tedavisi yapılmalıdır.
Çiftleştirmeden önce dişi köpekler bruceloosis yönünden kontrol edilmelidirler.Brucellosis bakteriyel bir hastalıktır,kısırlığa ya da hamileliğin 45-55 gününde düşüğe yol açabilir.
Erkek köpekte brucellosis yönünden muayene edilmelidir. Dişi köpekler yabancı bir ortamdan çok etkilenirler, bu yüzden erkek köpek,dişiye götürülür.Genç bir erkek ilk kez çiftleştiğinde, dişi köpeğin deneyimli olması yarar sağlar.
Çiftleşme sırasında erkek köpek arkadan gelip dişinin sırtına çıkar ve belini ön ayakları ile kavrar,sonra hızla kalçasını ileriye itip penisini dişinin vajinasına sokar.Sperm boşalımı meydana geldikten sonra,köpekler 10-30 dakika boyunca ayrılmazlar.
Buna "kilitlenme" denir ve son derece normaldir. Peniste bulbus galndis denilen bir bölgenin şişmesi yüzünden oluşur.Kilitlenme sırasında,erkek köpek,dişi köpek ile arka arkaya duracak şekilde dönebilir.Köpekleri ayırmaya çalışmayın ,aksi takdirde onları yaralayabilirsiniz.

Hamilelik : Dişi köpeklerde hamilelik yaklaşık 63 gün sürer.Hamileliğin belirtileri iştah,kiloda artış ve memelerin büyümesidir.Ancak yalancı hamilelik yaşayan dişiler bu belirtileri gösterebilirler.Teşhisi 28.günde veteriner hekim elle yapacağı bir muayenede koyabilir.Hamilelik döneminde dişi köpeğin çok iyi beslenmesi gerekir.Bu dönemde veteriner hekiminiz ile,dişi köpeğin hamilelik ve meme verme dönemleri boyunca beslenmesi ve bakımı,doğum sırasında yapılacakları ve acil bir durumda yapılması gerekenleri konuşmalısınız. Doğumdan birkaç gün önce,dişi köpeğiniz yemeğini geri çevirebilir ve yavrularını doğurmayı düşündüğü yerde yuvasını kurmaya başlar.Onu daha önceden bir doğum sandığına alıştırmadıysanız,sizin dolabınızın içini,yatağınızın altındaki boşluğu da sizin tercih etmeyeceğiniz herhangi bir yeri seçebilir.Doğum sandığında dişinin istediği kadar yer olmalı.İki alçak tarafı olmalı ve sıcak,kuru,cereyanlardan uzak bir yerde bulunmalıdır.Yumuşaklık ve temizlik için sandığın altına havlu ve başka yumuşak malzemeler koyabilirsiniz. Ancak gazete kağıdı daha iyidir,çünkü kirlendiklerinde değiştirilmeleri kolaydır.Yavrular biraz büyüdüklerinde ayaklarını daha sağlam basabilmeleri için gazete kağıdı yerine daha sağlam malzemeler koymalısınız. Doğum başlamadan kısa bir süre önce köpeğin vücut ısısı düşer.Yaklaşık 24 saat sonra ilk sancıların başlaması beklenebilir.O zaman dişi köpek hızla solumaya,huzursuz görünmeye ve bazen kusmaya başlar.Kusma,doğumun başladığı sırada normaldir,ancak devam etmesi halinde bir hastalığın habercisi olabilir.

Doğum : Normal,sağlıklı bir köpek genelde kolay doğum yapar,bir doktorun yardımına gerek duymaz.Her yavru kendi plasentası içinde doğar,ancak yavru nefes almaya başlamadan önce bu plasentanın alınması gerekir.Genelde dişi köpek bu işi hemen yerine getirir ve göbek bağını da keser.Doğumdan sonra yavruları,onları temizlemek ve solunumlarını sağlamak için yalayıp durur.Yaklaşık 3 hafta süren bu yalama bir başka yaşamsal amaç daha taşır;yavruların dışkılamasını sağlar.Bazen,dişi köpek plasentayı açmayı veya göbek bağını kopartmayı ihmal eder,ya da bu işi kendi başına yapamaz.Böyle durumlarda derhal duruma müdahale etmeye hazır olmalısınız.Yavru köpek,oksijeni tükeninceye kadar plasentanın içine en fazla 8 dakika kalabilir.Plasentayı ilk önce yavrunun kafasındaki bölgede yırtıp daha sonra tamamını alarak açabilirsiniz.Sonra yavrunun ağzı ve burnundaki tüm sümükleri alın ve kan dolaşımını sağlamak için bir havlu ile ovalayın.Göbek bağını,balmumu sürülmemiş bir iplikle bağlayın ve karnın yaklaşık 5 cm yukarısından kesin.Yararın iltihaplanmasını önlemek için tentürdiyot sürün.

Veteriner Hekimi Ne Zaman Çağırmalısınız. Eğer doğum sırasındaki olaylar,durumun sizin becerilerinizi aştığını düşünmenize neden oluyorsa ve dişi köpeğin hayatı tehlikedeyse veteriner hekiminizi derhal yardıma çağırın.Tehlike belirten durumlar şunlardır. · Aşırı ağrı belirtileri. · Daha önce bir yada daha çok yavru doğmuş olduğu halde,yeni bir yavru doğmaksızın sancıların 3 saatten fazla devam etmesi. · Titreme ya da kolaps (bitkinlik) hali. · Birinci yavrudan önce koyu yeşil ya da kanlı bir akıntının gelmesi (ilk yavrunun doğumundan sonra bu normaldir.) Ayrıca anne ve yavruların doğum gününde veteriner hekiminiz tarafından muayene edilmelidir.

Yeni Doğan Yavrular : Yeni doğan yavru,beden ısısını kontrol edemez ve bu nedenle sıcak bir ortamda tutulmalıdır.Yaşamın bu ilk günlerinde üşümesi yavruyu strese sokar ve enfeksiyon hastalıklarına açık hale getirir. Doğumdan sonra anne köpeğin ilk ürettiği süte "kolostrum" adı verilir her yavru,doğumdan olabileceğince kısa bir süre sonra kesinlikle ilk 24 saat içinde kolostrum içebilmelidir.Kolostrum yavruya fayda sağlayan pek çok madde içerir,örneğin,annenin bağışıklık kazanmış olduğu tüm enfeksiyon hastalıklarına karşı yavruyu koruyacak imünoglobulinler doğumdan birkaç gün sonra artık yavru tarafından alınamazlar. Bazen bir dişi köpek yavrularına bakmak istemez ya da bakamaz.Böyle bir durumda,siz onun yerini almak zorundasınız;yavruları beslemeli,dışkılamalarını sağlamalı ve sıcak bir ortam sunmalısınız.Yavru köpekleri sürekli olarak sıcakta,soğuk hava akımlarından uzak tutmak çok önemlidir.7.günden 10.güne kadar ısı yavaş yavaş azaltılabilir.Pek çok kişi,köpeğin yaşamanın ilk günlerinde idrar ve dışkı yapmasının her beslemeden sonra annesi tarafından sağlandığının farkında değildir.Anne bu işi üstlenmiyor ise ılık suya batırılmış bir parça pamuk ile anal bölgeyi hafifçe ovalayın.Yavru köpeklere düzenli olarak hafifçe mesaj yapılması çok yararlıdır;bu bir tür pasif jimnastiktir,aynı zamanda kan dolaşımını uyarır.

Memeden Kesilmeleri:
Yavru köpekler 5-6 haftalık olduklarında yavaş yavaş memeden kesilmelidirler.Bu dönemde yavrulara arasıra ılık suyla iyice yumuşatılmış bir yavru köpek maması sunabilirsiniz.Zamanla sizin sunduğunuz bu yavru köpek mamasının miktarını arttırıp annesinin memesinden ayrılmasını sağlarsınız.Ancak sindirim sisteminin bu besin değişimine alışmasını sağlamak için tüm besin değişikliklerini yavaş yavaş yapın

ÜREME TEKNİKLERİ (LINEBREED,INBREED,OUTCROSS)

Ne zaman iki tane köpek üreticisi buluşsa, mutlaka secere konusu açılır. Gene de umulmadık bir şekilde sadece cok azi secerenin gercek anlamda ne oldugunu ve diger alternatif üretim methodlarını bilirler. Bu makalede, “inbreeding”, "outcrossing", ve "linebreeding" dendiği zaman akla gelmesi gereken en basit terimleri açıklamaya ve bu yöntemlerin üretim programınızda nasıl kullanılması gerektiğini anlatarak üretiminize belirli bir yon verip, üretim kalitenizi arttırmaya yardımcı olmaya çalışılacaktır. Dikkatli üretim sonucu, şecereleriniz gitmek istediğiniz yolda, devamlı olarak üretmek istediğiniz görünümde ve ebatlarda size yol gösterecektir.
Hayvan üreticileri, yüzyıllar boyunca en sıhhatli hayvanlarını üretim planlarının bir parçası olarak kullanmak zorunda kalmışlardır. Sadece bir kaçı, sürülerini geliştirmek için gerekli olan en iyi çiftleri seçebilme yeteneğine ve bilgisine sahipti. Buna güzel bir örnek olarak, İncil’de de ismi gecen, I.O. 1858’ de doğmuş olan çoban Jacob’tir.(Hz. Yakup) Bir gün rüyasında, kendisine üretim programındaki asil basarisinin, bos inançlar ve hurafeler değil de genetik kuralları olduğu öğretildi. Gerçekten de tek renkli erkek hayvanlar, nesillerdir genlerinde taşıdıkları kalıtsal faktörler nedeniyle noktalı yavrular doğurtuyorlardı ki bu yıllar sonra Kesiş Rahip Gregor Mendel tarafından bilimsel çalışmalarda bulunmuştu. tek renkli erkekler, nesiller boyu noktalı ve düz renkli atalarından elde edilmiş melezlerdi. Tanrı Z. Yakup’a, düz renkli kürklerin altında yatanı, gerçek erkeklerin noktalı erkekler olduğu gösterdi. Z Yakup bu önemli bilgiyle çok paralar kazandı.
20yy’da bilim hayvan üreticilerine yardim etmeye başladı. Mendel (1822-1884), su an 8. sınıf Fen Kitabında en temel ve basit sekliyle yer alan, genetiğin temellerini zaten bulmuştu. Bununla beraber, bu yasaları evcil hayvanlara uygulayan ve bu konuda hem dünyanın en iyi üreticisi hem de “Saf Irk üretimi” ‘ nin babası olarak un kazanan hayvan üreticisi Robert Bakewell’dir. İngiltere, Leicestershire’da doğmuştur. Ununu, evcil hayvanların kanının su an bildiğimiz ve güvendiğimiz köpeklere donusmesini saglayarak kazanmistir. “Closed Breeding” (Yakin Uretim) , aile dizisi icinde uretim yapmayi kullanmistir. Butun modern uretim teknikleri Bakewell’in teknigine dayanir.
Buldugu iki basit kural:
1 – “Like produces like” (Benzer benzeri uretir) ve
2 – Hic bir zaman iki hayvan birbirine ozdes olarak benzemezler.

Birinci kuralın sonucu olarak, bir üretici, köpeklerin aile dizisine bağlı kalarak, gerekli kaliteye sahip çok yakın aile bireylerini kullanarak üretimini yaparsa kısa sure içerisinde güçlü bir dizi elde edebilir. Bu methoda Linebreeding denir. Linebreeding hem hızlı hem de etkili bir yöntem olarak kabul edilir fakat beraberinde tedbirsiz ve dikkatsiz davrananlara birtakım tehlikeler getirir.

Hayvanlarda gördüğümüz çeşitliliğin sebebi ise ikinci kuraldır. Bu yüzden, bir secim işlemi gereklidir ki üretici olarak sizin sorumluluğunuzun katıldığı yer burasıdır ve ayni zamanda etkili bir yöntemdir. Başka bir değişle; köpeklerimizde gördüğümüz gelişmelerde ve varyasyonlarda üreticilerin seçimleri büyük rol oynar. Bir çok üretici, akrabalık derecesine bakmaksızın en iyiyle en iyinin çiftleştirildiği, “outcrossing” denilen metodu tercih eder. Bu method güvenilir fakat yavaştır.

Uçuncu method crossbreedingden(çapraz üretim) gelmiştir. Bu method ile elde edilmiş türlerdeki farklılıkları irk içinde standartlaştırılmak zor olacaktır. Birinci çaprazlamalar, istenen kalitenin baskın olduğu ve iki köpeğinde bilinen kaynaklardan geldiği zaman ortaya iyi sonuçlar çıkaracaktır. Bu tip bir üretim, bütün hayatini bu projeye harcayacak, Mandal’ın genetik kurallarını bilen, istediği köpek ideallerini bilen ve bu ideallerini gerçekleştirmek için projeyi geliştirmeyi becerebilecek bir üretici tarafından yapılmalıdır.

İnbreeding tekniği Blakewell’in basarisinin temelinde yatan noktadır. İnbreeding, anneyi, oğulla, babayı, kızıyla, erkek kardeşi dişi kardeşle çiftleştirmekle yapılır. İnbreeding tekniği, tek basına mevcut hayvanlardan mükemmel spermler üretecek anlamına gelmez, en iyi kalite kopekler inbreeding çalışmanızın en esas noktası olmasıdır. Burada önemli olan bu inbreedingle kalitenin korunmasıdır. Kötü kalitedeki köpekler, iyi kaliteyle inbred yapıldığı için, üretici en sağlıklı ve gayretli şekilde kotu karakteristikleri kabul etmemelidir. İnbreeding, kaliteli tesislerde, gayretli ve bilinçli secimler sonucu yapılırsa, saf ırki korumak için kullanılabilecek en güvenilir yöntemlerden bir tanesidir. Bu noktada onemli bir konu ise, yavrular, seçilmiş irkin en iyilerinden gelmiş olacak, atalarından gelen en güçlü kanları taşıyacak ve bunu devam ettirecektir. Öbür taraftan, üretici, belirli bir ırktaki iyi köpeği fark edemez ve bundan faydalanmazsa, inbreeding iyi sonuçlar vermeyecektir. Çoğu saf ırk köpekler için yazılmış, neyin geçerli neyin geçerli olmadığını ve bu işin kutsal kitabı sayılması gereken yazılmış standartlar vardır. Üretici, kafasında ne istediğini ve kendi bakış açısını oluşturana kadar bu standartları okumalı ve çalışmalıdır.

Başka bir nokta ise üreteceğiniz köpeği seçerken görüntüsünden başka dikkat etmeniz gereken noktalardır. Ne yazık ki şampiyon(Show) köpeklerimizden çoğu üretime uygun köpekler değillerdir. Kendisi gibi köpek vereceğinden de emin olunması gerekmektedir. Ayrıca evcil hayvanlar, sabit karakterli olmalıdırlar. Seçim yaparken, güç ve verimliliğin yanı sıra düzgün karakter ve güvenilirliğe de dikkat ediyorsanız, üretiminizin geleceğinden emin olabilirsiniz.
Linebreeding ve crossbreeding arasındaki fark derecede saklıdır. Yani inbreedingde baba-kız, anne-oğlan, dişi kardeş-erkek kardeş çiftleşmesi varken, linebreedingde batım kardeşler çiftleştirilir veya amca, hala yeğenlerle çiftleştirilir. Gene sonunda saf ırk korunacaktır. Linebred secereler değerli oldukları kadar, seçilen köpeklerin kalitesine ve bu oranın tam olarak yakalanmasına göre değişmektedir. Linebreedingin size daha geniş bir seçim olanağı sunacağını da eklemek gerekiyor.
İstenen karakter ve diğer özellikler korunmak isteniyorsa bu hem inbreeding hem de daha az bir etkiyle olsa da Linebreeding ile sağlanabilir. Bu methodlar kullanılarak, iyiler kalırken kötüler dışarı atılır. Ama aklınızda bulundurmanız gereken bir nokta da şudur ki; sonuçta elde edeceğiniz ürün sadece ve sadece genlerinde taşıdığı kadar mükemmel olur.

Kaynak : Melissa E. Parsley, Parsley Glen